Artículo recomendado
Protagonistas del cambio
OFELIA REY CASTELAO,
CATEDRÁTICA DE HISTORIA MODERNA DA Universidade de Santiago de Compostela
“Galicia
está á cabeza en porcentaxe de universitarias”
{ A Estrada. 1956} Ofelia Rey Castelao, catedrática de
Historia Moderna da Universidade de Santiago (USC) e membro da Comisión
Internacional de Demografía Histórica, é coautora da ‘Historia das mulleres en
Galicia. Idade Moderna’
LUIS POUSA / SANTIAGO
O perfil da muller
galega ten mudado ao ritmo dos cambios históricos da sociedade galega en canto
que parte dela?
As mulleres, en calquer sociedade, teñen ido a ritmo máis lento cos homes. Pero
o lugar das mulleres en cada sociedade non é igual: as galegas, como en xeral
as mulleres no norte da península Ibérica, tiveron un maior protagonismo, nas
familias e na economía agrícola e pesqueira, en razón da emigración masculina.
Esto non se pode considerar un logro en si mesmo, é a constatación dunha
realidade: elas tiveron que facerse con responsabilidades de todo tipo para que
o sistema seguira funcionando.
 |
| Portada del libro Historia de las mujeres en Galicia, de las profesoras Ofelia Rey Castelao y Serrana Rial García.- Editorial Nigratrea; 319 páginas; 2009 |
A caída da taxa de fecundidade hoxe
pode considerarse en parte como unha reacción consciente da muller galega
contra un sistema que non favorece a igualdade de xénero de facto?
Non teño datos para responder con base científica a esta pregunta no que se
refire á actualidade. Si sei que a taxa de fecundidade en Galicia era xa
unha das máis baixas de Europa no s.XVIII, como resultado duha idade de
matrimonio moi alta, precisamente para evitar o crecemento da familia. Doutra
banda, forma parte dunha actitude vital e mental na que ter moitos fillos non
se consideraba un valor en sí mesmo; máis ben, un problema para o patrimonio
familiar, polas sucesivas divisións da herdanza. Unha vez que nunha sociedade
se asenta o de ter só un fillo ou dous, é difícil que se cambie de modelo.
A emigración da muller galega ten
connotacións de loita pola autonomía persoal e a
emancipación da súa familia?
emancipación da súa familia?
Non é tan simple. A emigración, de homes e de mulleres, non ten máis obxectivo
ao longo da historia que a procura de recursos, xa sexan materiais ou
inmateriais. Penso que o elemento capital da movilidade é asegurar a
subsistencia propia e familiar e, de ser posible, unha mellora das condicións
de vida. A autonomía persoal e a emancipación, en todo caso, poden ser un
resultado.
A inserción da muller galega na cultura
letrada é un feito ?
Si. A fins do século XIX, as galegas estaban entre as mulleres con taxa de
analfabetismo máis alta, xunto con outras do norte peninsular; as andaluzas
estaban moito máis alfabetizadas. Pola contra, os homes en Galicia tiñan un
nivel bo de alfabetización. A necesidade do traballo das nenas nas casas foi a
causa da escasa escolarización femenina. Pero afortunadamente esa diferencia
ten dado a volta de forma tal que hoxe Galicia está á cabeza en porcentaxe de universitarias.
Por certo, non no grao de Historia, no que case non hai mulleres.
Como se explica o salto que se produce
entre 1573 e 1772 na presenza de libros de historia na Universidade de
Santiago?
A biblioteca da USC en 1573 era pequena e os libros acababan de comprarse ao
cabildo catedralicio procedentes dun bispo. Eran na maioría de relixión. En 1772, a USC recibira os
libros expropiados aos xesuítas en 1767 e outros de diferentes doacións e
procedencias, de forma que entraron moitos libros de historia na
biblioteca sin que a universidade fixera esforzo por compralos.
 | |
| Mujeres gallegas, a principios del siglo XX, espe- rando a que los hombres regresen de la siega. Foto del libro
|
Para que haxa imprentas ten que haber compradores e impresos ou quen os financie,
e iso era o que faltaba en Galicia: a taxa de analfabetismo era moi elevada e
as clases acomodadas, pouco aficionadas á lectura. Os interesados en ter libros
–bispos, coengos, mosteiros e conventos, profesionais liberais, algúns nobres e
fidalgos– conseguíanos por medio de comerciantes que traían encargos de
Salamanca ou Madrid. Non é un caso especial: todo o norte peninsular, incluido
Portugal, tiña o mesmo comportamento. Por outra banda, a escasa producción de
obras de historia carece de relación coa imprenta, salvo no custo de imprimir
un libro de historia sin ter a garantía de que se ía a vender. A imprenta
é un negocio, non unha institución cultural.
Que papel xogan a Audiencia e as Xuntas
do Reino na configuración histórica de Galicia?
Son as institucións fundamentais da Galicia moderna. A Real Audiencia foi o
Tribunal Superior de Xustiza, ante o que os galegos –e galegas– puideron
recurrir as sentencias dos tribunais dos señores ou ir directamente sin pasar
por estes. Por iso tiña boa imaxe entre as xentes do común. As Xuntas do
Reino, máis que a representación de Galicia, poden considerarse un foro de
expresión das oligarquías urbanas, ao marxe dos intereses das xentes do común.
A figura de historiador na Idade
Moderna está vencellada a Igrexa e a nobreza?
Na Idade Modena había cronistas, que non é o mesmo. Pero na medida en que os
consideramos historiadores, eran os coengos das catedrais e os monxes e frades
os millor situados para escribir textos da historia; xunto con algúns fidalgos,
xuristas, militares e funcionarios, eran os únicos que tiñan certa preparación,
tempo libre, documentos e arquivos e casas, e, sobre todo, tiñan intereses
económicos, políticos e sociais que defender, para os que a historia –a súa
forma de vela– era útil.
Cal é o momento decisivo no cambio da
“narrativa histórica” de Galicia?
Máis que “narrativa” debería falar de “discurso” ou “narración”. Por outra
banda, a pregunta ten un anacronismo, xa que o concepto de “narrativa” é
moi recente; ningún cronista dos séculos modernos o entendería: todo o máis, a
idea de Galicia como entidade histórica en si mesmo aparece nos autores
xesuítas e nalgún comentarista ilustrado.Dando por válida a expresión, o cambio
se produce no século XIX, máis tarde que noutros territorios como Cataluña, e
dunha forma incompleta, xa que a historia non estaba contemplada no sistema
educativo e fallaba, polo tanto, a base teórica e de método necesaria para
construir o complexo entramado ideolóxico que debe constituir un discurso
histórico común.
APUNTAMENTOS PARA UN DECÁLOGO
PLAN BOLOÑA “Un proxecto feito por políticos
en torno a unha idea boa, mal desenvolvido na normativa, mal aplicado e
rexeitado por todos. Os resultados confirman os temores”
UNIVERSIDADE “O referente educativo do mundo
occidental. Cumple unha función social chave, anque a sociedade non o vexa nin
o recoñeza. A universidade pública, claro. A privada é sobre todo un negocio”
PROFESOR “A profesión máis estimulante. Non
necesariamente vocacional: a vocación pode nacer do exercicio docente”
ALUMNO “A razón de ser das universidades.
Imaxe de cambio social antes incluso de que se produza: son o noso relevo”
INVESTIGACIÓN “Unha das dúas funcións
fundamentais das universidades públicas. A máis importante, xa que nos da a
oportunidade de crear algo, por pouco que sexa. É o que nutre á docencia de
innovación e de novidades”
DOCENCIA “É a función que fixo nacer as
universidades. Un bo investigador non é sempre un bo docente; hai que ter
capacidade de síntesis e de comunicación”
No hay comentarios:
Publicar un comentario
Nota: solo los miembros de este blog pueden publicar comentarios.